تعریف سم
هر ماده ای که پس از ورود به بدن ( از راه تنفس ، از راه تزریق، خوراکی و یا پوست ) قادر به مختل نمودن سلامتی یا از بین رفتن زندگی شود، زهر یا سم نامیده میشود.
علائم عمومی مسمومیت :
علایم عمومی مسمومیتها به نوع ، راه ورود و مقدار سم بستگی دارد.
علایم زیر بطور کلی در مسمومیتها دیده میشوند :
علایم گوارشی مثل تهوع و استفراغ ، اسهال و شکم درد
علایم عصبی مثل تشنج ، هذیان و اختلال هوشیاری
علایم خفگی ( کبودی صورت و لبها و اشکال در تنفس )
علایم سوختگی مخاط دهان و زبان
اختلالات دید ، تعریق فراوان ، اشک ریزش فراوان ، اختلال در تنفس
راههای ورود سم به بدن :
1- خوراکی (بسیاری از مواد شیمیایی خانگی و صنعتی ،داروها، محصولات نفتی ،سموم کشاورزی)
2- تزریقی : (داروهای مخدر و غیر مجاز ،
سو ءمصرف داروهای آرامبخش )
3- پوستی (جذب پوستی سموم کشاورزی )
4- استنشاقی (جذب به صورت گاز،اسپری ،وبخارات از راه تنفس)
1 - مسمومیت از راه دستگاه تنفسی
بیشتر در اثر گازهایی که به عنوان سوخت استفاده میشوند یا دود آتش یا دود اگزوز اتومبیل روشن در گاراژ بسته ، کارخانجات یخ سازی ، سموم کشاورزی و …
علائم :
سرگیجه – کبودی لبها و ناخنها- تندی تنفس و نبض در ابتدا – سر درد – سرفه –اشک ریزش – کاهش حس شنوایی و بینایی – تشنج – بیهوشی و اغماء
کمکهای اولیه :
ابتدا راههای هوایی مسموم را بازرسی میکنیم و در صورت مسدود بودن انسداد را برطرف میکینم . سپس فورا مسموم را به هوای آزاد منتقل کنید و یا درها و پنجره ها را باز کنید و بیمار را در حالت دراز کش قرار داده ، بطوریکه سرش 30 درجه به عقب خم باشد . در صورت لزوم تنفس مصنوعی دهان به دهان را شروع کرده و مسموم را به بیمارستان انتقال دهید .
2 - مسمومیت از راه گوارش:
شایعترین شکل مسمومیت می باشد
معمولاً غذا و سموم وارد شده از راه دهان به بدن مدت کوتاهی در معده توقف نموده و بعد از آن وارد روده ها میشود و جذب میشود . مثل غذاهای فاسد شده و داروها و مواد شیمیایی .
علائم و نشانه ها :
دردهای شکمی – حالت تهوع و استفراغ – دردهای قولنجی یا انقباض گونه(کولیکی) – وجود لکه های رنگی در داخل یا اطراف دهان ، بوی ماده مصرف شده ، خواب آلودگی و یا خواب عمیق – تنفس ضعیف – گردش خون ضعیف و بالاخره حالت بیهوشی
3) جذب پوستی
ماده سمی مایع یا پودری خشک می باشد یا گیاهان سمی مثل پیچک
علایم یا موضعی و یا سیستمیک می باشد
4) تزریقی یا زیر پوستی
زیر پوست، داخل عضله یا داخل عروق خونی
واکنش ها فوری، تاخیری
واکنش ها موضعی یا عمومی
مثل مصرف مواد مخدر و گزیدگی ها
اقدامات کلی در مسمومیت ها
ارزیابی صحنه
ارزیابی بیمار
اقدامات BLS
درمانهای حمایتی
درمانهای اختصاصی
اعزام به مراکز مجهز جهت ادامه درمان
ارزیابی وضعیت بیمار
1) با شرح حال گیری ( History taking)
2) با معاینه ( Examination)
کلینیکی ( Clinical examination)
مشاهده ( Inspection)
لمس ( Palpation)
سمع ( Auscultation)
دق (Percussion)
پاراکلینیکی (Para clinical examination)
آزمایشات شیمیایی و بیوشیمی، انواع گرافی ها، اسکن
شرح حال با روش SAMPLE
Sign & Symptom
C.C (OPQRST-ASPN)
Onset
Provocation & Palliation
Quality
Region/Radiation
Severity
Time
Associated Symptoms
Pertinent Negatives
Allergies
Medications
Pertinent past medical history
Last oral intake
Events associated with the illness
مسمومیت ها یکی ازعلل شایع مراجعه به اورژانس
سم :
هر ماده ای که مصرف آن برای بدن آسیب رسان باشد .
علل مسمومیت :
1- عمدی (بیشتر در بزرگسالان )
2- اتفاقی (در اطفال و سالمندان )
مسمومیتهای شایع :
1- مسمومیت دارویی (بنزودیازپین ها )
2- مسمومیت با سموم کشاورزی (ارگانوفسفره)
3- مسمومیت با هیدروکربن ها (نفت و بنزین )
4- مسمومیت با مواد سوزاننده (اسید و قلیا )
5- مسمومیت با مواد مخدر
6- مسمومیت با Co
7- مسمومیت با قرص برنج
8- مسمومیت با الکل
سم زدایی پوستی :
آلودگی زدایی بخصوص در مورد مواد سوزاننده باید سریع انجام پذیرد
خارج کردن لباس وکفش های آلوده
شستشوی مناطق گرفتار با آب ولرم فراوان
برای مواد روغنی در صورت لزوم از صابون شامپو استفاده شود
محافظت از خود با لباس و امکانات مناسب
چشم ها:
قرنیه به مواد سوزاننده و هیدروکربن ها خیلی حساس است
شستشوی چشم با نرمال سالین
شستشوی حداقل به مدت 20 دقیقه با یک لیتر نرمال سالین
سم زدایی گوارشی :
1- تخلیه معده (گذاشتن سوند معده)
2- شارکول فعال (بالغین 50گرم ،اطفال 1 گرم )
3- خارج سازی سم توسط جراحی
4- رقیق سازی (معمولا با آب ،آبمیوه یا شیر )
نکته : در مسمومیت با اسید و قلیا شستشو ممنوع است .
وادار کردن مسموم به استفراغ در موارد زیر ممنوع
مسمومیت با نفت و مشتقات آن
مسمومیت با مواد سوزاننده ( اسید و قلیا )
اختلال سطح هوشیاری مسمومین
در حالات تشنج و بیهوشی
در سه ماهة آخر حاملگی
بچه های کمتر از 6 سال
مسمومیت با بنزودیازپین ها
موارد مصرف بنزودیازپین ها
ضد اضطراب (آلپرازولام ،اکسازپام ،لورازپام ،لیبریوم )
خواب آور (فلورازپام ، نیترازپام )
ضد تشنج (دیازپام ،کلونازپام )
شل کننده عضلانی (دیازپام )
پیک اثر این داروها : نیم تا 8 ساعت پس از مصرف
علائم بالینی : (خواب آلودگی ،لتارژی،اختلال تکلم ،آتاکسی ،کنفیوز، دپرسیون تنفسی،هیپوترمی )
نکته :مسمومیت خوراکی بااین دارو معمولا بی خطر است مگر اینکه با سایر داروها (باربیتورات ها ،الکل ) مصرف شود .
اقدامات درمانی :
درمان عمدتا حمایتی و علامتی
بررسی راه هوایی و تنفس و گردش خون
حفظ راه هوایی
پالس اکسی متری
برقراری خط وریدی
آلودگی زدایی گوارشی
آنتی دوت اختصاصی بنزودیازپین ها :(فلومازنیل)
مسمومیت با سموم کشاورزی (ارگانوفسفره ها )
تقسیم بندی ارگانو فسفره ها :
1- با سمیت بالا ( پاراتیون )
2- با سمیت متوسط (تری کلروفین )
3- با سمیت پایین (مالاتیون)
علائم و نشانه ها
علائم بستگی به شدت مسمومیت دارد:
1- نوع سم 2- مقدار سم 3- راه ورود به سم
شروع علائم در عرض نیم تا 2 ساعت می باشد .
علائم ،علائم سندروم کلینرژیک است(DUMBELS)
Diaphoresis1-تعریق ،اسهال
Urination2- دیورز
Myosis3- میوز
Brady cardia,bradypnea3- برادیکاردی
Emesis4- تهوع
Lacrimation 5- افزایش ترشح اشک
Salivation 6- افزایش ترشح بزاق
علائم عصبی :
سردرد شدید ،لرزش وبیقراری ،اختلال تکلم ،تشنج و کوما،دپرسیون قلب و تنفس
اقدامات درمانی درمسمومیت با ارگانوفسفره ها
حفظ راه هوایی و اکسیژن تراپی
آلودگی زدایی پوستی
1- در آوردن لباس آلوده
2- شستشوی مناطق آلوده به سم
آلودگی زدایی خوراکی
1- گذاشتن سوند معده و لاواژ معده
2- دادن شارکول فعال (بخصوص در اوایل مسمومیت )
تجویز آتروپین (تا برطرف شدن علایم کولینرژیک مثل خشکی دهان ، برطرف شدن میوز ،بالا رفتن ریت قلب ،فلاشینگ یا گرگرفتگی )
آنتی دوت اختصاصی که باعث بی اثر شدن سم شده پرالیدوکسیم است.
مسمومیت با مواد مخدر
(Opium poisoning)
راههای مسمومیت :
1- خوراکی
2- استنشاقی (بیشتر در اطفال به صورت پاسیو)
3- تزریقی
body packing4-
علائم مسمومیت با مواد مخدر :
سه علامت اصلی :
1- میوز شدید 2- دپرسیون تنفسی 3- کاهش هوشیاری
سایر علامت سیستمیک
قلب و عروق (هیپوتانسیون ، برادیکاری ،آریتمی)
گوارشی (یبوست ، کاهش صداهای روده ای)
عصبی (کاهش سطح هوشیاری از گیجی تا کوما )
سایر علائم (هیپوترمی ، تهوع و استفراغ )
اقدامات درمانی :
1- بررسی اولیه و انجام اقدامات اولیه
2- حفظ راه هوایی و تهویه کمکی در صورت نیاز
3- برقراری خط وریدی
4-تزریق آنتی دوت اختصاصی
ADULT : naloxan 0/4 – 2 mg
Children : naloxan 0/03 -0/1 mg/kg
در صورت لزوم تکرار دوز هر 2-3دقیقه
در موارد خوراکی لاواژ معده و شارکول فعال
دادن کرچک جهت دفع سریعتر
در صورت عدم دفع اقدام جراحی
مسمومیت با مونوکسید کربن
co poisoning
مونوکسید کربن : گازی بی رنگ، بی بو، بدون طعم و غیر محرک
منابع تولید :
سوخت ناقص مواد حاوی کربن
اگزوز اتومبیل
بخاری های نفتی و گازی و ذغالی
ایجاد آتش و شعله در فضای بسته
راه ایجاد مسمومیت : فقط استنشاقی
مسمومیت با منواکسید کربن
منواکسید کرین گازی است که در اثر سوختن ناقص سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین ، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می شود و چون گازی بی رنگ ، بی بو، بی مزه و غیر محرک است مسمومیت با آن به راحتی اتفاق می افتد.
منواکسید کربن در خون با هموگلوبین ترکیب پایداری تشکیل داده و در نتیجه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن را کاهش میدهد، در صورت مسمومیت شدید پس از بروز تشنج، مرگ در فرد مسموم فرا می رسد. همین امر موجب شده تا مسمومیت با منواکسید کربن یکی از مرگبارترین انواع مسمومیت ها محسوب گردد.
مشاغلی مانند مکانیک ها، جوشکاران، آتش نشانها، شاغلین در ترمینالهای اتوبوسرانی، رانندگان تاکسی، کارگرانی که در محیط بسته از بخاریهای نفتی جهت گرم کردن محیط استفاده میکنند و همچنین کلیه خانواده هایی که در فصول سرد سال برای گرم کردن منازل از چراغهای نفتی یا بخاریهای گازی بدون دودکش استفاده کرده و نکات ایمنی در مورد نصب دودکش استاندارد را رعایت نمیکنند در معرض خطر مسمومیت با گاز منو اکسید کربن قرار دارند.
مکانیسم ایجاد مسمومیت با Co:
میل ترکیبی مونوکسید کربن با هموگلوبین 250 برابر اکسیژن است
Hb + co = Hbco
اختلال در انتقال اکسیژن توسط هموگلوبین و ایجاد هیپوکسی بافتی
ایجاد خواب آلودگی و بیشتر شدن مسمومیت
شیوع بیشتر در فصول پاییز و زمستان
علائم و نشانه های مسمومیت با Co :
علائم اولیه : مسمومیت خفیف
1- سردرد 2- تهوع و استفراغ 3- آتاکسی
علائم بعدی :
4- خواب آلودگی (برخی موارد آژیتاسیون )
5- هایپرونتیلاسون (سرعت و عمق زیاد )
مسمومیت شدید :
هایپوتانسیون ،آریتمی تغییرات نوار قلب ،تشنج ،اختلال سطح هوشیاری ،دپرسیون تفسی ،کلاپس عروقی ،مرگ
مسمومیت با مونوکسید کربن در زنان حامله میتواند منجر به مرگ و سقط جنین شود.
اقدامات مراقبتی در مسمومیت با مونوکسید کربن
سریعا بیمار را از منبع مسمومیت به هوای آزاد منتقل کنید
بررسی اولیه و انجام اقدامات اورژانس بر حسب نیاز
انجام اکسیژن تراپی با سرعت بالا
برقراری خط وریدی
انجام اقدامات حمایتی بر حسب موارد ایجاد شده (تشنج و کوما )
مسمومیت با هیدرو کربن ها
سه دسته هیدرو کربن ها :
1- آلیفاتیک : بنزین، نفت، گازوییل پارافین
2- آروماتیک ها : نفتالین ، تولوئن ، فنل، بنزن
3- هالوژنه : هیدرو کربن + یک هالوژن (برم،کلر )
هیدروکربن های مایع (بنزین و نفت ) سمیت بیشتری دارد اما علائم بیشتر مربوط به آسپیراسیون است نه جذب گوارشی
نکته (هرچه هیدروکربن ها قدرت تبخیر بالایی داشته باشند خطرناک تر بوده و خطر آسپیراسیون بیشتر است
علائم و نشانه های مسمومیت با هیدرو کربن ها:
بسته به راه ورود و نوع ماده دارد
علائم تنفسی ( سرفه ، احساس خفگی ، تاکی پنه ،دیسپنه )
قلبی عروقی (اختلالات ریتم قلب )
گوارشی (درد و سوزش گلو ،اسهال و استفراغ )
عصبی (سرگیجه ،دوبینی ، لرزش ، تشنج و کوما
سایر علائم ( تب ، التهاب ، و خارش پوست )
اقدامات درمانی در مسمومیت با هیدروکربن ها
اقدامات اولیه و اورژانس بر حسب نیاز
چک راه هوایی و اقدام پیشگیرانه از آسپیراسیون
در صورت نیاز اکسیژن
آلودگی زدایی پوست و چشم
نکته مهم : (استفاده از سوند معده ،شستشو ،و ایجاد استفراغ ممنوع )
مسمومیت با مواد سوزاننده
1- اسیدها : (اسید سولفوریک ،اسید کریدریک )
2- قلیاها : (سفید کننده ها مثل وایتکس ،جرم گیر لوله باز کن )
در مسمومیت با این مواد :
خوراکی : ایجاد زخم در سیستم گوارشی بخصوص مری و معده
پوستی : ایجاد عوارض پوستی به خصوص چشم
علائم و نشانه ها مسمومیت با مواد سوزاننده (اسید و باز) :
1- سوزش دهان ،حلق ، اپی گاستر
2- استفراغ (با یا بدون خون )
3- افزایش ترشح بزاق
4 – دیسفاژی (بلع دردناک )
5- آسپیراسیون
6- صدمات چشمی( اریتم و قرمزی ،تاول های چشم ، تیرگی قرنیه ) در موارد شدید
نارسایی کلیه، خونریزی گوارشی و پرفوراسیون گوارشی ،ادم ریه و دیسترس تنفسی
اقدامات مراقبتی در مسمومیت با مواد سوزاننده :
1- آلودگی زدایی پوست و چشم در اسرع وقت
2- در صورت نیاز گرفتن رگ و اکسیژن تراپی
3- اجتناب از خنثی کننده های شیمیایی (مانند خنثی کردن اسید با قلیا یا بالعکس )
4- رقیق کردن در ساعات اولیه با آب و شیر
5- در صورت درد شدید استفاده از ضد درد (مخدر یا غیر مخدر )
انتقال به مرکز درمانی
نکته مهم : تجویز اپیکا و شستشوی معده ممنوع است
مسمومیت با الکل :
بیش از 50 درصد موارد حوادث رانندگی، 67 درصد موارد قتل و 33 درصد موارد خودکشی ناشی از مصرف الکل بعلت مختل شدن توانایی فرد در تفکر و عملکرد صحیح است .
بطور کلی الکل سبب کاهش زمان واکنش، کاهش میزان هوشیاری، و آگاهی فرد و تاخیر رفلکس ها می شود.
مسمومیت حاد و شدید میتواند منجر به هایپوگلیسمی شود – ممکن است افت تنفسی همراه با هماتمز بدهد.
محرومیت از الکل :
زمانی ظاهر میشود که فرد الکلیسم مقدار الکل روزانه خود را مصرف نکرده باشد .
دچار احساس توهم یا هذیان های وحشت می شود، به صورت سندرومی است با علائم (بیقراری و ناآرامی، تب، عرق ریزش، گیجی یا ناآرامی یا هر دو، هذیان و توهم، تشنج)
گاهی اوقات بعلت از دست دادن مایعات، عدم مصرف مایعات، یا بروز استفراغ به علت هذیان های وحشت دچار کاهش حجم داخل عروقی می شود. (درمان شوک ) ..گ مناسبی بگیرید از محلول کریستالویید ایزوتونیک انفوزیون کنید
مسمومیت با قرص برنج
خصوصیات قرص برنج :
قرص 3 گرمی، بوی سیر یا ماهی گندیده می دهد
جذب خوراکی و استنشاقی بالا
فاقد جذب پوستی
قرص برنج چیست ؟
قرص برنج ترکیب خطرناکی از فسفیدهاست که جهت جلوگیری از آفت زدگی برنج انبار شده , مصرف می گردد. فسفیدها همچنین جهت دفع آفات سایر غلات انبار شده و جلوگیری از کپک زدگی و جونده کش و غیره نیز مصرف می گردد .
با تماس این ماده با رطوبت یا با اسید , گاز خطرناک فسفین(PH3 ) آزاد می گردد که علت اصلی توکسیسیتی این ماده است و هر چه این ترکیبات تازه تر باشد گاز بیشتری آزاد کرده و خطر ناک تر هستند .
فسفیدها ( فسفید آلومینیوم و... ) باعث تحریک شدید دستگاه گوارش، اختلالات قلبی عروقی، هیپوتاسیون , شوک , آرتیمی , نارسایی قلبی , ادم ریوی , اسیدوز متابولیک , آسیب کبدی و کلیوی , ترومبوسیتوپنی و تشنج نهایتا کما و مرگ تا 72 ساعت بعد از مصرف می گردد .
عوارض گوارشی 5 الی10دقیقه پس از مصرف حادث شده و سپس سایر علائم ظاهر می گردد تسریع در درمان حتی در بیماران به ظاهر بی علامت اهمیت بارزی در بهبود بیماران دارد .
مکانیزم اثر قرص برنج :
مکانیزم احتمالی اثر این مواد ( فسفین ) بلوک سیتوکروم اکسیداز و مهار فسفوریلاسیون اکسیداتیو و در نتیجه مرگ سلولی است . بنابراین دستگاههایی که به مقدار اکسیژن بیشتری نیازدارند نسبت به این سم حساس تر و آسیب پذیر تر می باشند این ارگانها عبارتند از : مغز ، قلب ، کبد و کلیه
پاتولوژی فسفین شامل جلوگیری از فرآیند اکسیداز در سیتوکروم بوده که این امر باعث افزایش رادیکالهای آزاد و آسیب بافتی می گردد .
علایم و نشانه های ناشی از مصرف قرص برنج یا فسفین :
عوارض حاد : 1) استنشاق فسفین باعث ایجاد سردرد , گیجی , خستگی سرفه همراه با خلط ( سبز رنگ ) , اختلال در حرکت , صحبت کردن , تهوع و استفراغ , درد معده ، اسهال , سردرد و...
2) مصرف خوراکی موجب تهوع , درد معده , استفراغ , اسهال , تنگی نفس , احساس سرما , عطش , سر درد , تشنج و کما می باشد مرگ بعد از 4 روز یا حداکثر 2 هفته با نارسایی قلبی حادث می گردد .
استنشاق مزمن : کاهش اشتها , کاهش وزن , آنمی , شکستگی خود بخود استخوان , دندان درد و تورم و نکروز فک
درمان: 1) اقدامات اولیه 2) درمان اختصاصی
1) اقدامات اولیه : بعد از مشاهده علائم , بیمار را به هوای آزاد برده و در صورت هوشیاری و در صورت خورده شدن ماده سمی ( فسفیدآلومینیوم ) ایجاد تهوع فوری در بیماران ( لاواژ ) و بعد از آن شستشوی معده با 2 الی 4 لیتر آب، تجویز ذغال فعال , اقدامات حمایتی و نگهدارنده که بر اساس شرایط بیمار متفاوت است
2) درمان اختصاصی : درمان اختصاصی سولفات منیریم وریدی می باشد .
دلایل یا چگونگی مصرف:
1) مصرف قرص برنج ( فسفیدالومینیوم ) صرفا ً جهت خودکشی
2) مصرف اشتباه قرص برنج به جای قرصهای روانگردان ( اکستازی ) بدلیل شباهت ظاهری این دو قرص به یکدیگر .
3) وجود ناخالصی در قرصهای اکستازی که در پروسه سنتز این قرصها ایجاد می گردد که یکی از این ناخالصی ها سم فسفین می باشد
{در تولید قرص اکستازی از ماده پایه ( آمفتامین ) فسفر قرمز مصرف شده که فسفین(PH3 ) یکی از مواد باقی مانده از این واکنش می باشد}
فسفید آلومینیوم : در مجاورت رطوبت و آب به فسفید هیدروژن تبدیل می گردد.
خصوصیات فیزیکی : گازی بدون رنگ , قابل اشتغال , بوی شبیه به ماهی گندیده , حلالیت مناسب در آب و الکل به صورت قرص یا پودر در بازار یافت می شود . گازی با سمیت بالا که بر سیستم گوارشی و سیستم اعصاب اثر می گذارد .
فسفین بعنوان یک حشره کش برای جلوگیری از آلودگی غلات , خوراک دام , تنباکو استفاده می گردد که به صورت قرصهای فسفید ( فسفید روی , فسفید کلسیم و فسفید آلومینیوم ) که موسوم به قرص برنج می باشد موجود است .
عوارض جانبی : حاد و مزمن
الف) قلبی عروقی
1) اختلالات هدایتی در قلب: دیس ریتمی , تپش قلب
2) افت فشار خون , عدم فعالیت ماهیچه قلب , نارسایی احتقانی قلب و شوک که از عوارض کشنده ناشی از مصرف فسفین می باشد
ب ) ریوی : تحریک غشا موکوسی دهان , گلو , مجاری تنفسی که باعث تنگی نفس , تنفس ضعیف و سطحی , سرفه و در نهایت ادم ریه
تمام افراد متوفی در اثر مسمومیت با گاز فسفین دچار ادم ریه شده اند
ج ) گوارشی : تهوع , استفراغ , درد معده , اسهال
تهوع و استفراغ بعد از مصرف خوراکی فسفید آلومینیوم ایجاد می شود . تمام افراد که این ماده را مصرف کرده اند دچار عارضه فوق شده اند .
60 % از مسمومین با این سم دچار درد معده شده اند .
در 60 % موارد اسهال مشاهده شده است .
د : نو رولوژیک :
گیجی , سر درد و خستگی , خواب آلودگی ـ دلشوره و اضطراب و تشنج و کوما و مرگ
مقادیر زیادی از سم فسفین باعث ایجاد علائمی از قبیل : سردرد , گیجی , ضعف و خستگی , خواب آلودگی , احتلال حرکتی وتکلم اختلال دربینایی می گردد
حملات شبیه صرع و تشنج که منتهی به کما و مرگ می گردد
اضطراب و تشویش
هـ کبدی: یرقان , زردی و آسیب کبدی بسیار قابل توجه است .
خوردن مقادیر زیاد سم فسفین یا فسفید آلومینیوم باعث ایجاد یرقان و افزایش سطح سرمی ترانس آمیلاز می گردد .
و -کلیوی :
فعالیت غیر نرمال کلیه و دفع پروتئین : با آسیب کلیه , دفع پروتئین ایجاد می گردد . اسیدوز متابولیک و تنفسی : 32 % از مسمومین دچار اسیدوز متابولیک شده و همین امر باعث کاهش ثانویه فشار خون می گردد .
ح : هماتولوژی : از عوارض نادر می باشد که شامل همولیزومت هموگلوبینمیا می باشد .
ط . پوستی : تعریق , زردی , سیانوز , پوست
ی : سایر عوارض :
کاهش قند خون
کاهش پتاسیم.
کاهش یا افزایش منیزیم
هر ماده ای که پس از ورود به بدن ( از راه تنفس ، از راه تزریق، خوراکی و یا پوست ) قادر به مختل نمودن سلامتی یا از بین رفتن زندگی شود، زهر یا سم نامیده میشود.
علائم عمومی مسمومیت :
علایم عمومی مسمومیتها به نوع ، راه ورود و مقدار سم بستگی دارد.
علایم زیر بطور کلی در مسمومیتها دیده میشوند :
علایم گوارشی مثل تهوع و استفراغ ، اسهال و شکم درد
علایم عصبی مثل تشنج ، هذیان و اختلال هوشیاری
علایم خفگی ( کبودی صورت و لبها و اشکال در تنفس )
علایم سوختگی مخاط دهان و زبان
اختلالات دید ، تعریق فراوان ، اشک ریزش فراوان ، اختلال در تنفس
راههای ورود سم به بدن :
1- خوراکی (بسیاری از مواد شیمیایی خانگی و صنعتی ،داروها، محصولات نفتی ،سموم کشاورزی)
2- تزریقی : (داروهای مخدر و غیر مجاز ،
سو ءمصرف داروهای آرامبخش )
3- پوستی (جذب پوستی سموم کشاورزی )
4- استنشاقی (جذب به صورت گاز،اسپری ،وبخارات از راه تنفس)
1 - مسمومیت از راه دستگاه تنفسی
بیشتر در اثر گازهایی که به عنوان سوخت استفاده میشوند یا دود آتش یا دود اگزوز اتومبیل روشن در گاراژ بسته ، کارخانجات یخ سازی ، سموم کشاورزی و …
علائم :
سرگیجه – کبودی لبها و ناخنها- تندی تنفس و نبض در ابتدا – سر درد – سرفه –اشک ریزش – کاهش حس شنوایی و بینایی – تشنج – بیهوشی و اغماء
کمکهای اولیه :
ابتدا راههای هوایی مسموم را بازرسی میکنیم و در صورت مسدود بودن انسداد را برطرف میکینم . سپس فورا مسموم را به هوای آزاد منتقل کنید و یا درها و پنجره ها را باز کنید و بیمار را در حالت دراز کش قرار داده ، بطوریکه سرش 30 درجه به عقب خم باشد . در صورت لزوم تنفس مصنوعی دهان به دهان را شروع کرده و مسموم را به بیمارستان انتقال دهید .
2 - مسمومیت از راه گوارش:
شایعترین شکل مسمومیت می باشد
معمولاً غذا و سموم وارد شده از راه دهان به بدن مدت کوتاهی در معده توقف نموده و بعد از آن وارد روده ها میشود و جذب میشود . مثل غذاهای فاسد شده و داروها و مواد شیمیایی .
علائم و نشانه ها :
دردهای شکمی – حالت تهوع و استفراغ – دردهای قولنجی یا انقباض گونه(کولیکی) – وجود لکه های رنگی در داخل یا اطراف دهان ، بوی ماده مصرف شده ، خواب آلودگی و یا خواب عمیق – تنفس ضعیف – گردش خون ضعیف و بالاخره حالت بیهوشی
3) جذب پوستی
ماده سمی مایع یا پودری خشک می باشد یا گیاهان سمی مثل پیچک
علایم یا موضعی و یا سیستمیک می باشد
4) تزریقی یا زیر پوستی
زیر پوست، داخل عضله یا داخل عروق خونی
واکنش ها فوری، تاخیری
واکنش ها موضعی یا عمومی
مثل مصرف مواد مخدر و گزیدگی ها
اقدامات کلی در مسمومیت ها
ارزیابی صحنه
ارزیابی بیمار
اقدامات BLS
درمانهای حمایتی
درمانهای اختصاصی
اعزام به مراکز مجهز جهت ادامه درمان
ارزیابی وضعیت بیمار
1) با شرح حال گیری ( History taking)
2) با معاینه ( Examination)
کلینیکی ( Clinical examination)
مشاهده ( Inspection)
لمس ( Palpation)
سمع ( Auscultation)
دق (Percussion)
پاراکلینیکی (Para clinical examination)
آزمایشات شیمیایی و بیوشیمی، انواع گرافی ها، اسکن
شرح حال با روش SAMPLE
Sign & Symptom
C.C (OPQRST-ASPN)
Onset
Provocation & Palliation
Quality
Region/Radiation
Severity
Time
Associated Symptoms
Pertinent Negatives
Allergies
Medications
Pertinent past medical history
Last oral intake
Events associated with the illness
مسمومیت ها یکی ازعلل شایع مراجعه به اورژانس
سم :
هر ماده ای که مصرف آن برای بدن آسیب رسان باشد .
علل مسمومیت :
1- عمدی (بیشتر در بزرگسالان )
2- اتفاقی (در اطفال و سالمندان )
مسمومیتهای شایع :
1- مسمومیت دارویی (بنزودیازپین ها )
2- مسمومیت با سموم کشاورزی (ارگانوفسفره)
3- مسمومیت با هیدروکربن ها (نفت و بنزین )
4- مسمومیت با مواد سوزاننده (اسید و قلیا )
5- مسمومیت با مواد مخدر
6- مسمومیت با Co
7- مسمومیت با قرص برنج
8- مسمومیت با الکل
سم زدایی پوستی :
آلودگی زدایی بخصوص در مورد مواد سوزاننده باید سریع انجام پذیرد
خارج کردن لباس وکفش های آلوده
شستشوی مناطق گرفتار با آب ولرم فراوان
برای مواد روغنی در صورت لزوم از صابون شامپو استفاده شود
محافظت از خود با لباس و امکانات مناسب
چشم ها:
قرنیه به مواد سوزاننده و هیدروکربن ها خیلی حساس است
شستشوی چشم با نرمال سالین
شستشوی حداقل به مدت 20 دقیقه با یک لیتر نرمال سالین
سم زدایی گوارشی :
1- تخلیه معده (گذاشتن سوند معده)
2- شارکول فعال (بالغین 50گرم ،اطفال 1 گرم )
3- خارج سازی سم توسط جراحی
4- رقیق سازی (معمولا با آب ،آبمیوه یا شیر )
نکته : در مسمومیت با اسید و قلیا شستشو ممنوع است .
وادار کردن مسموم به استفراغ در موارد زیر ممنوع
مسمومیت با نفت و مشتقات آن
مسمومیت با مواد سوزاننده ( اسید و قلیا )
اختلال سطح هوشیاری مسمومین
در حالات تشنج و بیهوشی
در سه ماهة آخر حاملگی
بچه های کمتر از 6 سال
مسمومیت با بنزودیازپین ها
موارد مصرف بنزودیازپین ها
ضد اضطراب (آلپرازولام ،اکسازپام ،لورازپام ،لیبریوم )
خواب آور (فلورازپام ، نیترازپام )
ضد تشنج (دیازپام ،کلونازپام )
شل کننده عضلانی (دیازپام )
پیک اثر این داروها : نیم تا 8 ساعت پس از مصرف
علائم بالینی : (خواب آلودگی ،لتارژی،اختلال تکلم ،آتاکسی ،کنفیوز، دپرسیون تنفسی،هیپوترمی )
نکته :مسمومیت خوراکی بااین دارو معمولا بی خطر است مگر اینکه با سایر داروها (باربیتورات ها ،الکل ) مصرف شود .
اقدامات درمانی :
درمان عمدتا حمایتی و علامتی
بررسی راه هوایی و تنفس و گردش خون
حفظ راه هوایی
پالس اکسی متری
برقراری خط وریدی
آلودگی زدایی گوارشی
آنتی دوت اختصاصی بنزودیازپین ها :(فلومازنیل)
مسمومیت با سموم کشاورزی (ارگانوفسفره ها )
تقسیم بندی ارگانو فسفره ها :
1- با سمیت بالا ( پاراتیون )
2- با سمیت متوسط (تری کلروفین )
3- با سمیت پایین (مالاتیون)
علائم و نشانه ها
علائم بستگی به شدت مسمومیت دارد:
1- نوع سم 2- مقدار سم 3- راه ورود به سم
شروع علائم در عرض نیم تا 2 ساعت می باشد .
علائم ،علائم سندروم کلینرژیک است(DUMBELS)
Diaphoresis1-تعریق ،اسهال
Urination2- دیورز
Myosis3- میوز
Brady cardia,bradypnea3- برادیکاردی
Emesis4- تهوع
Lacrimation 5- افزایش ترشح اشک
Salivation 6- افزایش ترشح بزاق
علائم عصبی :
سردرد شدید ،لرزش وبیقراری ،اختلال تکلم ،تشنج و کوما،دپرسیون قلب و تنفس
اقدامات درمانی درمسمومیت با ارگانوفسفره ها
حفظ راه هوایی و اکسیژن تراپی
آلودگی زدایی پوستی
1- در آوردن لباس آلوده
2- شستشوی مناطق آلوده به سم
آلودگی زدایی خوراکی
1- گذاشتن سوند معده و لاواژ معده
2- دادن شارکول فعال (بخصوص در اوایل مسمومیت )
تجویز آتروپین (تا برطرف شدن علایم کولینرژیک مثل خشکی دهان ، برطرف شدن میوز ،بالا رفتن ریت قلب ،فلاشینگ یا گرگرفتگی )
آنتی دوت اختصاصی که باعث بی اثر شدن سم شده پرالیدوکسیم است.
مسمومیت با مواد مخدر
(Opium poisoning)
راههای مسمومیت :
1- خوراکی
2- استنشاقی (بیشتر در اطفال به صورت پاسیو)
3- تزریقی
body packing4-
علائم مسمومیت با مواد مخدر :
سه علامت اصلی :
1- میوز شدید 2- دپرسیون تنفسی 3- کاهش هوشیاری
سایر علامت سیستمیک
قلب و عروق (هیپوتانسیون ، برادیکاری ،آریتمی)
گوارشی (یبوست ، کاهش صداهای روده ای)
عصبی (کاهش سطح هوشیاری از گیجی تا کوما )
سایر علائم (هیپوترمی ، تهوع و استفراغ )
اقدامات درمانی :
1- بررسی اولیه و انجام اقدامات اولیه
2- حفظ راه هوایی و تهویه کمکی در صورت نیاز
3- برقراری خط وریدی
4-تزریق آنتی دوت اختصاصی
ADULT : naloxan 0/4 – 2 mg
Children : naloxan 0/03 -0/1 mg/kg
در صورت لزوم تکرار دوز هر 2-3دقیقه
در موارد خوراکی لاواژ معده و شارکول فعال
دادن کرچک جهت دفع سریعتر
در صورت عدم دفع اقدام جراحی
مسمومیت با مونوکسید کربن
co poisoning
مونوکسید کربن : گازی بی رنگ، بی بو، بدون طعم و غیر محرک
منابع تولید :
سوخت ناقص مواد حاوی کربن
اگزوز اتومبیل
بخاری های نفتی و گازی و ذغالی
ایجاد آتش و شعله در فضای بسته
راه ایجاد مسمومیت : فقط استنشاقی
مسمومیت با منواکسید کربن
منواکسید کرین گازی است که در اثر سوختن ناقص سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین ، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می شود و چون گازی بی رنگ ، بی بو، بی مزه و غیر محرک است مسمومیت با آن به راحتی اتفاق می افتد.
منواکسید کربن در خون با هموگلوبین ترکیب پایداری تشکیل داده و در نتیجه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن را کاهش میدهد، در صورت مسمومیت شدید پس از بروز تشنج، مرگ در فرد مسموم فرا می رسد. همین امر موجب شده تا مسمومیت با منواکسید کربن یکی از مرگبارترین انواع مسمومیت ها محسوب گردد.
مشاغلی مانند مکانیک ها، جوشکاران، آتش نشانها، شاغلین در ترمینالهای اتوبوسرانی، رانندگان تاکسی، کارگرانی که در محیط بسته از بخاریهای نفتی جهت گرم کردن محیط استفاده میکنند و همچنین کلیه خانواده هایی که در فصول سرد سال برای گرم کردن منازل از چراغهای نفتی یا بخاریهای گازی بدون دودکش استفاده کرده و نکات ایمنی در مورد نصب دودکش استاندارد را رعایت نمیکنند در معرض خطر مسمومیت با گاز منو اکسید کربن قرار دارند.
مکانیسم ایجاد مسمومیت با Co:
میل ترکیبی مونوکسید کربن با هموگلوبین 250 برابر اکسیژن است
Hb + co = Hbco
اختلال در انتقال اکسیژن توسط هموگلوبین و ایجاد هیپوکسی بافتی
ایجاد خواب آلودگی و بیشتر شدن مسمومیت
شیوع بیشتر در فصول پاییز و زمستان
علائم و نشانه های مسمومیت با Co :
علائم اولیه : مسمومیت خفیف
1- سردرد 2- تهوع و استفراغ 3- آتاکسی
علائم بعدی :
4- خواب آلودگی (برخی موارد آژیتاسیون )
5- هایپرونتیلاسون (سرعت و عمق زیاد )
مسمومیت شدید :
هایپوتانسیون ،آریتمی تغییرات نوار قلب ،تشنج ،اختلال سطح هوشیاری ،دپرسیون تفسی ،کلاپس عروقی ،مرگ
مسمومیت با مونوکسید کربن در زنان حامله میتواند منجر به مرگ و سقط جنین شود.
اقدامات مراقبتی در مسمومیت با مونوکسید کربن
سریعا بیمار را از منبع مسمومیت به هوای آزاد منتقل کنید
بررسی اولیه و انجام اقدامات اورژانس بر حسب نیاز
انجام اکسیژن تراپی با سرعت بالا
برقراری خط وریدی
انجام اقدامات حمایتی بر حسب موارد ایجاد شده (تشنج و کوما )
مسمومیت با هیدرو کربن ها
سه دسته هیدرو کربن ها :
1- آلیفاتیک : بنزین، نفت، گازوییل پارافین
2- آروماتیک ها : نفتالین ، تولوئن ، فنل، بنزن
3- هالوژنه : هیدرو کربن + یک هالوژن (برم،کلر )
هیدروکربن های مایع (بنزین و نفت ) سمیت بیشتری دارد اما علائم بیشتر مربوط به آسپیراسیون است نه جذب گوارشی
نکته (هرچه هیدروکربن ها قدرت تبخیر بالایی داشته باشند خطرناک تر بوده و خطر آسپیراسیون بیشتر است
علائم و نشانه های مسمومیت با هیدرو کربن ها:
بسته به راه ورود و نوع ماده دارد
علائم تنفسی ( سرفه ، احساس خفگی ، تاکی پنه ،دیسپنه )
قلبی عروقی (اختلالات ریتم قلب )
گوارشی (درد و سوزش گلو ،اسهال و استفراغ )
عصبی (سرگیجه ،دوبینی ، لرزش ، تشنج و کوما
سایر علائم ( تب ، التهاب ، و خارش پوست )
اقدامات درمانی در مسمومیت با هیدروکربن ها
اقدامات اولیه و اورژانس بر حسب نیاز
چک راه هوایی و اقدام پیشگیرانه از آسپیراسیون
در صورت نیاز اکسیژن
آلودگی زدایی پوست و چشم
نکته مهم : (استفاده از سوند معده ،شستشو ،و ایجاد استفراغ ممنوع )
مسمومیت با مواد سوزاننده
1- اسیدها : (اسید سولفوریک ،اسید کریدریک )
2- قلیاها : (سفید کننده ها مثل وایتکس ،جرم گیر لوله باز کن )
در مسمومیت با این مواد :
خوراکی : ایجاد زخم در سیستم گوارشی بخصوص مری و معده
پوستی : ایجاد عوارض پوستی به خصوص چشم
علائم و نشانه ها مسمومیت با مواد سوزاننده (اسید و باز) :
1- سوزش دهان ،حلق ، اپی گاستر
2- استفراغ (با یا بدون خون )
3- افزایش ترشح بزاق
4 – دیسفاژی (بلع دردناک )
5- آسپیراسیون
6- صدمات چشمی( اریتم و قرمزی ،تاول های چشم ، تیرگی قرنیه ) در موارد شدید
نارسایی کلیه، خونریزی گوارشی و پرفوراسیون گوارشی ،ادم ریه و دیسترس تنفسی
اقدامات مراقبتی در مسمومیت با مواد سوزاننده :
1- آلودگی زدایی پوست و چشم در اسرع وقت
2- در صورت نیاز گرفتن رگ و اکسیژن تراپی
3- اجتناب از خنثی کننده های شیمیایی (مانند خنثی کردن اسید با قلیا یا بالعکس )
4- رقیق کردن در ساعات اولیه با آب و شیر
5- در صورت درد شدید استفاده از ضد درد (مخدر یا غیر مخدر )
انتقال به مرکز درمانی
نکته مهم : تجویز اپیکا و شستشوی معده ممنوع است
مسمومیت با الکل :
بیش از 50 درصد موارد حوادث رانندگی، 67 درصد موارد قتل و 33 درصد موارد خودکشی ناشی از مصرف الکل بعلت مختل شدن توانایی فرد در تفکر و عملکرد صحیح است .
بطور کلی الکل سبب کاهش زمان واکنش، کاهش میزان هوشیاری، و آگاهی فرد و تاخیر رفلکس ها می شود.
مسمومیت حاد و شدید میتواند منجر به هایپوگلیسمی شود – ممکن است افت تنفسی همراه با هماتمز بدهد.
محرومیت از الکل :
زمانی ظاهر میشود که فرد الکلیسم مقدار الکل روزانه خود را مصرف نکرده باشد .
دچار احساس توهم یا هذیان های وحشت می شود، به صورت سندرومی است با علائم (بیقراری و ناآرامی، تب، عرق ریزش، گیجی یا ناآرامی یا هر دو، هذیان و توهم، تشنج)
گاهی اوقات بعلت از دست دادن مایعات، عدم مصرف مایعات، یا بروز استفراغ به علت هذیان های وحشت دچار کاهش حجم داخل عروقی می شود. (درمان شوک ) ..گ مناسبی بگیرید از محلول کریستالویید ایزوتونیک انفوزیون کنید
مسمومیت با قرص برنج
خصوصیات قرص برنج :
قرص 3 گرمی، بوی سیر یا ماهی گندیده می دهد
جذب خوراکی و استنشاقی بالا
فاقد جذب پوستی
قرص برنج چیست ؟
قرص برنج ترکیب خطرناکی از فسفیدهاست که جهت جلوگیری از آفت زدگی برنج انبار شده , مصرف می گردد. فسفیدها همچنین جهت دفع آفات سایر غلات انبار شده و جلوگیری از کپک زدگی و جونده کش و غیره نیز مصرف می گردد .
با تماس این ماده با رطوبت یا با اسید , گاز خطرناک فسفین(PH3 ) آزاد می گردد که علت اصلی توکسیسیتی این ماده است و هر چه این ترکیبات تازه تر باشد گاز بیشتری آزاد کرده و خطر ناک تر هستند .
فسفیدها ( فسفید آلومینیوم و... ) باعث تحریک شدید دستگاه گوارش، اختلالات قلبی عروقی، هیپوتاسیون , شوک , آرتیمی , نارسایی قلبی , ادم ریوی , اسیدوز متابولیک , آسیب کبدی و کلیوی , ترومبوسیتوپنی و تشنج نهایتا کما و مرگ تا 72 ساعت بعد از مصرف می گردد .
عوارض گوارشی 5 الی10دقیقه پس از مصرف حادث شده و سپس سایر علائم ظاهر می گردد تسریع در درمان حتی در بیماران به ظاهر بی علامت اهمیت بارزی در بهبود بیماران دارد .
مکانیزم اثر قرص برنج :
مکانیزم احتمالی اثر این مواد ( فسفین ) بلوک سیتوکروم اکسیداز و مهار فسفوریلاسیون اکسیداتیو و در نتیجه مرگ سلولی است . بنابراین دستگاههایی که به مقدار اکسیژن بیشتری نیازدارند نسبت به این سم حساس تر و آسیب پذیر تر می باشند این ارگانها عبارتند از : مغز ، قلب ، کبد و کلیه
پاتولوژی فسفین شامل جلوگیری از فرآیند اکسیداز در سیتوکروم بوده که این امر باعث افزایش رادیکالهای آزاد و آسیب بافتی می گردد .
علایم و نشانه های ناشی از مصرف قرص برنج یا فسفین :
عوارض حاد : 1) استنشاق فسفین باعث ایجاد سردرد , گیجی , خستگی سرفه همراه با خلط ( سبز رنگ ) , اختلال در حرکت , صحبت کردن , تهوع و استفراغ , درد معده ، اسهال , سردرد و...
2) مصرف خوراکی موجب تهوع , درد معده , استفراغ , اسهال , تنگی نفس , احساس سرما , عطش , سر درد , تشنج و کما می باشد مرگ بعد از 4 روز یا حداکثر 2 هفته با نارسایی قلبی حادث می گردد .
استنشاق مزمن : کاهش اشتها , کاهش وزن , آنمی , شکستگی خود بخود استخوان , دندان درد و تورم و نکروز فک
درمان: 1) اقدامات اولیه 2) درمان اختصاصی
1) اقدامات اولیه : بعد از مشاهده علائم , بیمار را به هوای آزاد برده و در صورت هوشیاری و در صورت خورده شدن ماده سمی ( فسفیدآلومینیوم ) ایجاد تهوع فوری در بیماران ( لاواژ ) و بعد از آن شستشوی معده با 2 الی 4 لیتر آب، تجویز ذغال فعال , اقدامات حمایتی و نگهدارنده که بر اساس شرایط بیمار متفاوت است
2) درمان اختصاصی : درمان اختصاصی سولفات منیریم وریدی می باشد .
دلایل یا چگونگی مصرف:
1) مصرف قرص برنج ( فسفیدالومینیوم ) صرفا ً جهت خودکشی
2) مصرف اشتباه قرص برنج به جای قرصهای روانگردان ( اکستازی ) بدلیل شباهت ظاهری این دو قرص به یکدیگر .
3) وجود ناخالصی در قرصهای اکستازی که در پروسه سنتز این قرصها ایجاد می گردد که یکی از این ناخالصی ها سم فسفین می باشد
{در تولید قرص اکستازی از ماده پایه ( آمفتامین ) فسفر قرمز مصرف شده که فسفین(PH3 ) یکی از مواد باقی مانده از این واکنش می باشد}
فسفید آلومینیوم : در مجاورت رطوبت و آب به فسفید هیدروژن تبدیل می گردد.
خصوصیات فیزیکی : گازی بدون رنگ , قابل اشتغال , بوی شبیه به ماهی گندیده , حلالیت مناسب در آب و الکل به صورت قرص یا پودر در بازار یافت می شود . گازی با سمیت بالا که بر سیستم گوارشی و سیستم اعصاب اثر می گذارد .
فسفین بعنوان یک حشره کش برای جلوگیری از آلودگی غلات , خوراک دام , تنباکو استفاده می گردد که به صورت قرصهای فسفید ( فسفید روی , فسفید کلسیم و فسفید آلومینیوم ) که موسوم به قرص برنج می باشد موجود است .
عوارض جانبی : حاد و مزمن
الف) قلبی عروقی
1) اختلالات هدایتی در قلب: دیس ریتمی , تپش قلب
2) افت فشار خون , عدم فعالیت ماهیچه قلب , نارسایی احتقانی قلب و شوک که از عوارض کشنده ناشی از مصرف فسفین می باشد
ب ) ریوی : تحریک غشا موکوسی دهان , گلو , مجاری تنفسی که باعث تنگی نفس , تنفس ضعیف و سطحی , سرفه و در نهایت ادم ریه
تمام افراد متوفی در اثر مسمومیت با گاز فسفین دچار ادم ریه شده اند
ج ) گوارشی : تهوع , استفراغ , درد معده , اسهال
تهوع و استفراغ بعد از مصرف خوراکی فسفید آلومینیوم ایجاد می شود . تمام افراد که این ماده را مصرف کرده اند دچار عارضه فوق شده اند .
60 % از مسمومین با این سم دچار درد معده شده اند .
در 60 % موارد اسهال مشاهده شده است .
د : نو رولوژیک :
گیجی , سر درد و خستگی , خواب آلودگی ـ دلشوره و اضطراب و تشنج و کوما و مرگ
مقادیر زیادی از سم فسفین باعث ایجاد علائمی از قبیل : سردرد , گیجی , ضعف و خستگی , خواب آلودگی , احتلال حرکتی وتکلم اختلال دربینایی می گردد
حملات شبیه صرع و تشنج که منتهی به کما و مرگ می گردد
اضطراب و تشویش
هـ کبدی: یرقان , زردی و آسیب کبدی بسیار قابل توجه است .
خوردن مقادیر زیاد سم فسفین یا فسفید آلومینیوم باعث ایجاد یرقان و افزایش سطح سرمی ترانس آمیلاز می گردد .
و -کلیوی :
فعالیت غیر نرمال کلیه و دفع پروتئین : با آسیب کلیه , دفع پروتئین ایجاد می گردد . اسیدوز متابولیک و تنفسی : 32 % از مسمومین دچار اسیدوز متابولیک شده و همین امر باعث کاهش ثانویه فشار خون می گردد .
ح : هماتولوژی : از عوارض نادر می باشد که شامل همولیزومت هموگلوبینمیا می باشد .
ط . پوستی : تعریق , زردی , سیانوز , پوست
ی : سایر عوارض :
کاهش قند خون
کاهش پتاسیم.
کاهش یا افزایش منیزیم
